Waarom wordt je kat dikker na castratie?

In het vorige artikel legde ik uit hoe de hormonen veranderen nadat castratie. Deze hormonen hebben veel invloed op het lichaam van je kat. Door die veranderingen is overgewicht een reëel risico na castratie. In dit artikel leg meer uit over de gevolgen van de hormonale veranderingen en hoe die leiden tot overgewicht.

Waarom worden katten na castratie dikker?

Wanneer we het hebben over gewichtstoename, hebben we het vaak over voeding en beweging. Helaas wordt de invloed van hormonen niet meegenomen, terwijl hormonen het gewicht reguleren door allerlei processen te beïnvloeden.

Na castratie veranderen er dingen in de normale hormoonhuishouding. Door de voortplantingsorganen te verwijderen, worden ook hormonen die invloed hebben op de voedselinname en het metabolisme (stofwisseling) beïnvloed. De precieze gevolgen bespreek ik in dit artikel. Het lijkt erop dat als gevolg hiervan het lichaam een hoger lichaamsgewicht nastreeft.

Simpel gezegd zijn er drie wegen die het lichaam heeft om dit voor elkaar te krijgen:

1. Eetlust: Honger stimuleren en zo de voedselinname vergroten
2. Stofwisseling: Zuiniger zijn met energie en het metabolisme vertragen
3. Activiteit: Minder energie verbruiken door minder te bewegen

Toegenomen eetlust: Meer willen eten

Een van de dingen die overduidelijk blijkt uit wetenschappelijk onderzoek is dat katten die mogen eten wat ze willen, na castratie hun calorie inname flink verhogen. Vertaald naar het Nederlands: Ze beginnen te schransen. Dit geldt voor zowel poezen en katers die na hun eerste of tweede jaar gecastreerd werden als kittens die op 19 weken gecastreerd werden.[1][2][3]

Volwassen katten: Poezen en Katers

De poezen kregen de eerste 12 weken van het onderzoek voeding voor lichaamsgewicht. Dit bleek minder te zijn dan voor de castratie. Vervolgens kregen ze 12 weken ad libitum (onbeperkt) brokjes. In de periode gingen ze van 3,5 naar 4,8 kilo (zie grafiek).[2] Deze gewichtstoename van 37% is gelijk voor mens van 70 naar 96 kilo! Bij katers werd hetzelfde gemeten. In de 6 maanden dat ze ad libitum brokjes kregen, gingen ze van 5,2 naar 6,3 kilo (21%) gewichtstoename.[1]

Kittens

Dit specifieke onderzoek is erg interessant, omdat gecastreerde kittens vergeleken werden met intacte kittens. Er werden 22 vrouwelijke nestgenootjes geselecteerd, waarvan de helft werd gecastreerd op 19 weken. Voor castratie aten ze evenveel, maar na castratie begonnen ook de kleintjes te schransen. Ongeveer 12 weken na castratie aten ze het meest; daarna begon het weer af te nemen.

Echter, zelfs na 52 weken aten ze nog steeds meer dan hun intacte nestgenootjes, maar ook meer dan ze deden dan voor de castratie. De intacte katten aten juist minder dan voor de castratie (wat logisch is, want vanaf ongeveer 1 jaar groeien ze minder/niet meer). De kittens die gecastreerd waren, waren aan het eind van het onderzoek (52 weken) 4,1 kilo tegenover 3,2 kilo van de intacte kittens. In Body Condition Score was dit een verschil van 6,1 versus 5,2 (schaal 1-9, waarbij 5 ideaal is).

*Hoeveel brokjes zijn dat?

Om je een idee te geven hoeveel gram brokjes dit eigenlijk zijn, heb ik de calorieën omgerekend naar gram brokjes. Voor het omrekenen naar hoeveel gram brokjes dit zou zijn, heb ik 3,7 kcal per gram aangehouden wat overeenkomt met de gemiddelde brok. Wanneer je de etensbak onbeperkt vult, zou jij dan op het oog kunnen zien of je kat 50 gram heeft gegeten, of 60 gram, of 70 gram?

Vroegcastratie versus latere castratie

In een ander onderzoek werd vroegcastratie (19 weken) vergeleken met een meer conventioneel tijdstip van castratie (31 weken).[4] Beide groepen hadden reductie van voeding nodig. Toch leek het erop dat de kittens die op 19 week gecastreerd waren iets minder last te hebben van de vreetaanval die bij de oudere katten gezien werden. Ook vermoeden de onderzoekers dat de gewichtstoename iets beter verloopt omdat de kittens nog meer moeten groeien.

Wat is het effect op het metabolisme?

Het metabolisme, ook wel stofwisseling genoemd, is de snelheid waarmee voeding wordt omgezet in energie. Als deze sneller werkt, verbrand je meer energie en kun je meer eten. Wanneer deze langzamer gaat, verbrand je minder energie en kun je minder eten.

In de eerste 4 dagen leek deze niet echt te veranderen.[1] Echter, over tijd leek er wel degelijk een verschil op te treden. In het onderzoek van de poezen dat ik hierboven aanhaalde bleek al dat ze steeds wat minder calorieën moesten voeren om de poezen op hetzelfde gewicht te houden.[2]

Ook het onderzoek van Mitsuhashi en anderen (2011) liet dit zien. Zij berekenden hoeveel 11 poezen aten voor de castratie en gaven dezelfde hoeveelheid na de castratie. Ondanks dezelfde portiegrootte kwamen de poezen in slechts 11 weken 16% aan en steeg de BCS van 5,5 naar 6,4.[5] Dat duidt erop dat ze eigenlijk minder voer nodig hebben.

Dit is in overeenkomst met het eerdere onderzoek van Hoenig en Ferguson (2002) dat liet zien dat zowel poezen als katers zo’n 13,5% minder calorieën nodig hadden om gewichtstoename te voorkomen.[6] De meeste andere onderzoeken van deze tijdsduur tonen hetzelfde aan. Er was tussen de 10% en 30% voedselrestrictie nodig om te zorgen dat katten niet blijven aankomen.

Een langere termijn onderzoek van 12 maanden bevestigd dat voedselrestrictie van 25% nodig was tot in ieder geval 6 maanden na castratie.[7] Wanneer dit werd toegepast, bleven de meeste katten binnen de -10% en +10% van hun gewicht van voor de castratie, alhoewel voor 2 katten nog verdere restrictie nodig was.

Hoe kan het metabolisme zo vertragen?

Dit is lastig te beantwoorden. De hormonen kunnen hier invloed op hebben. Wanneer het lichaamsgewicht lager is dan wat wenselijk is volgens de hersenen (hypothalamus om preciezer te zijn), kan het lichaam in "uitstervingsmodus" gaan. Energie wordt dan spaarzamer gebruikt om te zorgen dat er gewichtstoename optreedt.

Wanneer er al gewichtstoename is, kan ook de verhouding tussen vet- en spiermassa een rol spelen. Spieren hebben meer energie nodig en verhogen het metabolisme. Helaas neemt de spiermassa niet zo snel toe als de vetmassa, waardoor het metabolisme ten opzichte van het lichaamsgewicht steeds langzamer wordt.

Gaan katten minder bewegen na de castratie?

Tot slot worden bij gewichtstoename meestal ook beweging genoemd. Minder beweging betekent minder energie verbruikt en zal meer eten eerder leiden tot overgewicht. Het binnenhuis leven wordt dan ook vaak als risicofactor voor overgewicht aangeduid.

Flynn en anderen (1996) observeerden beweging van katten en vonden geen verschil.[8] Het nadeel van hun onderzoek was dat observatie subjectief is. Daarom werd dit in 2009 herhaalt, maar deze keer met bewegingsbandjes die de intensiteit en duur meten.[2] Hieruit bleek dat in de eerste 12 weken na castratie met name de nachtactiviteit daalde. In week 12 tot 24 daalde ook de dagactiviteit. In totaal daalde de activiteit met maar liefst 52%. Het interessante is wel dat de breuk precies ligt op wanneer in dit onderzoek geswitcht werd van portie voeren naar vrij voeren. Mogelijk heeft de manier van voeren dus ook effect op de activiteit van de kat, maar dat wordt niet duidelijk uit het onderzoek.

Een ander onderzoek keek naar verwilderde katten.[9] Alhoewel zij alle ruimte hebben om te bewegen, kwamen ook zij aan (gemiddeld 40%!). Voorzichtige observaties van vrijwilligers deden ook vermoeden dat de katten minder geneigd leken rond te zwerven. Dit doet vermoeden dat er meer aan de hand is dan alleen ruimtebeperking, maar dat katten gewoon luier worden na castratie. Dit effect kan echter wel versterkt worden wanneer er al weinig bewegingsmogelijkheden zijn (denk aan de "bankhangers"!).

Zorgt minder beweging voor gewichtstoename?

De vraag is of dit minder activiteit ook de sterkste aanleiding is voor de sterke gewichtstoename na castratie. Worden katten dikker omdat ze minder gaan bewegen, of gaan ze minder bewegen omdat ze dikker worden?

Ik denk dat de eerste gewichtstoename komt door te veel eten. Dat kan komen omdat er ad libitum voeding beschikbaar is, of omdat de voeding onvoldoende gereduceerd is om het vertraagde metabolisme te matchen. Bovendien is het makkelijker om calorieën te eten dan om ze kwijt te raken door bewegen (want zo snel verbrand je geen calorieën door beweging!).

Dat gezegd hebbende, de mogelijke verminderde wil om te bewegen zal op langere termijn ook invloed hebben op de gewichtstoename. Door verminderde beweging zal de spiermassa afnemen (en vooral de spier : vetmassa verhouding). Spiermassa is één van de grootste drijvers van het metabolisme.[10] Met verminderde spiermassa zal het metabolisme nog verder vertragen, waardoor de kans op overeten weer groter wordt en daarmee ook overgewicht.

Onderzoek versus ervaringen

Omdat alle 15 onderzoeken die ik heb gelezen rondom dit onderwerp zo sterk wijzen op gewichtstoename, was ik verbaast te leren uit een simpele Facebook vraag dat deze meeste mensen de toegenomen eetlust niet herkennen bij hun katten. Maar liefst 106 van de 139 zeggen helemaal geen verschil te hebben ervaren (76%) in eetlust. Er zijn 22 die wel een groot verschil zagen, 10 die een beetje verschil zagen en 1 die het niet wist. Ik vroeg me af: Hoe kan dit?

Mijn beste gok is een verschil in ervaring van wat normaal is en wat veel voer is. Op verpakkingen wordt niet altijd goed aangegeven hoeveel je kat mag eten en bij ad libitum (onbeperkt) voeren is er al helemaal weinig zicht op. Immers, hoe zie je het verschil tussen 10 of 20 gram brokjes meer als er 300 gram in een bak ligt? Probeer dat op het oog maar eens accuraat in te schatten. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat er een verschil is een in wetenschappelijke setting versus een woonhuis.

Voorlichting van dierenartsen

Tevens lijken dierenartsen hier ook (te) weinig informatie over te geven. Van de 389 die de vraag “Heeft de dierenarts iets gezegd over de voeding aanpassen op wat voor manier dan ook?” zeiden slechts 80 van de 389 mensen “ja” (21%). Echter, uit de opmerkingen bleek dat vooral te gaan over algemene zaken, zoals "houdt het gewicht in de gaten", "voer minder" en "geef vanaf nu sterilised" zonder al te veel specificaties. Dat vertelt helaas niets over welk gewicht normaal is voor jouw kat, hoeveel minder je moet voeren en hoe sterilised voer helpt (of niet).

Tevens blijkt uit een wetenschappelijk onderzoek dat dierenartsen en eigenaren het niet eens zijn over de Body Condition Score van katten. Medische staf schat 45% van de katten te zwaar in, terwijl eigenaren van slechts 22% van de katten zegt dat ze te dik zijn. Deze onderschatting van het BCS wordt dan ook aangegeven als risicofactor in meerdere onderzoeken.[11]

"Vreten" na castratie leidt tot gewichtstoename

Door de hormonale veranderingen lijkt met name de eetlust in eerste instantie flink te groeien. Dit leidt tot meer eten en daardoor tot gewichtstoename. Als je geïnteresseerd bent in welke hormonen hierbij precies komen kijken, kun je dit artikel lezen.

Portie beperking en stoppen met ad libitum (onbeperkt) voeren is wat álle onderzoeken aanbevelen. Ook al eten gecastreerde katten plots meer, uit onderzoek blijkt dat ze juist 10 tot 30% minder voeding nodig hebben dan intacte katten. In de extreme gevallen is het nodig om voer met een hogere concentratie voedingsstoffen te nemen. In de iets minder ernstige gevallen kan een voeding dat minder calorie geconcentreerd is een uitkomst zijn, waaronder natvoer.

Alhoewel beweging geen hoofdfactor lijkt te spelen in de eerste gewichtstoename, blijft bewegen belangrijk. Dit ondersteunt de spieren en zorgt ervoor dat het metabolisme niet nog verder verlaagt. Een combinatie van de voeding beperken door porties én de beweging stimuleren door te spelen zijn een stap richting een gezondere kat. Als je graag meer praktische tips wil om overgewicht na castratie te voorkomen, heb ik mijn tips hier verzameld.

Bronnen

[1] Wei en anderen (2014) Early effects of neutering on energy expenditure in adult male cats.

[2] Belsito en anderen (2009) Impact of ovariohysterectomy and food intake on body composition, physical activity and adipose gene expression in cats.

[3] Alexander en anderen (2011) Effects of neutering on food intake, body weight and body compostition in growing femele kittens

[4] Allaway (2017) The impact of time of neutering on weight gain and energy intake in female kittens

[5] Mitshuhashi (2011) Maintenance energy requirement determination of cats after spaying.

[6] Hoenig & Ferguson (2002): Effects of neutering on hormonal concentrations and energy requirement in male and female cats

[7] Harper et al (2001) Effects of feeding regimens on body weight composition and condition score in cats following ovariohysterectomy.

[8] Flynn en anderen (1996) Effect of overiohysterectomy on maintenance energy requirements in cats (abstract)

[9] Scott en anderen (2010) Body condition score of feral cats and the effect of neutering.

[10] Laflamme (2004): Nutrition for aging cats and dogs and the importance of body condition

[11] Öhlund en anderen (2018) Overweight in adult cats: A cross sectional study.